Sâm dây Ngọc Linh hay còn có tên thường gọi khác là đẳng sâm, là một loại cây sống lâu năm ở khu vực Đông Bắc Châu Á, thường mọc trong các cánh rừng thưa dưới những cây to. Đây là một dược liệu quý không thể thiếu trong những thang thuốc “thập toàn đại bổ” đã được nhiều lương y tin dùng suốt hàng nghìn năm qua. Ở Việt Nam, lượng sâm dây tập trung ở cao nguyên Langbiang tỉnh Lâm Đồng và xung quanh chân núi Ngọc Linh tỉnh Kon Tum.
Sâm Dây Ngọc Linh trông như thế nào?
- Sâm Dây Ngọc Linh là dạng cây thân leo hoặc bò, thuộc loại rễ sinh củ, có tuổi thọ cao, được phân nhánh, có chiều dài tầm 2-4m.
- Có phần thân hình trụ dài, phía dưới có lông mịn, phía trên thì nhẵn, màu vàng hơi nhạt.
- Phần lá mỏng được mọc đối xứng hình trứng, hoặc hình trái tim, màu xanh lá nhạt, mặt dưới được bao phủ bởi phần lông nhu màu trắng
- Đối với Sâm tươi, củ nhìn ốm, dài, mềm, mọc riêng lẻ. Sâm khi đã sấy khô sẽ có màu nâu sậm, hơi quắt lại, có vị ngọt, tính ấm.
Khu vực phân bố Sâm Dây
Trong tự nhiên, Sâm Dây Ngọc Linh không những phổ biến tại Việt Nam mà còn được tìm thấy ở nhiều nơi trên thế giới như: tỉnh Sơn Tây-Trung Quốc, Cordonklokke-Na Uy, Snerleklokke-Đan Mạch, Fattigmans-Thụy Điển, Ấn Độ, Triều Tiên….
Ở nước ta bạn có thể tìm thấy Sâm Dây Ngọc Linh được phân bố ở các tỉnh miền núi phía Bắc như: Hà Giang, Sơn La, Yên Bái, Tuyên Quang, tại tỉnh Lâm Đồng: Đức Trọng, Cao nguyên Langbiang, các vùng lân cận chân núi Ngọc Linh.
Thu hái và chế biến
Thông thường, để thu hái được Sâm Dây, đồng bào người Xê Đăng sẽ phải chờ quãng thời gian dài từ khi ra hoa đến khi ra quả từ tháng 5 – tháng 9 có khi kéo dài đến tháng 12 tùy khu vực. Mãi đến mùa xuân hoặc đầu mùa mưa, từ gốc mới bắt đầu mọc lên 1 – 2 chồi sinh trưởng.
Nhận dạng sâm dây Ngọc Linh
Sâm dây là thuộc họ thân cỏ, có thân leo sống nhiều năm, có chiều dài từ 2 – 4m, chia thành nhiều nhánh, thân cây bóc ra có nhựa trắng. Rễ củ có hình trụ dài, phân thành nhiều nhánh, màu vàng nhạt. Lá đơn hình dạng lá trầu, mọc đối nhau, mỏng, mềm, màu xanh lá mạ, mặt dưới có lông nhung trắng, cuống lá dài 2-8cm. Hoa mọc dạng hình cái chuông, có màu trắng hoặc vàng nhạt. Hoa mọc đơn ở kẽ lá, màu trắng hoặc hơi vàng, bầu 5 ô, quả mọng, 5 cạnh, khi chín màu tím. Hạt nhiều, tròn, nhỏ, màu vàng nâu.
Sâm dây thường ra hoa vào mùa hè, mùa quả chín rộ là là từ tháng 7 đến tháng 9 ở các vùng miền núi phía Bắc; ở phía nam như Lâm Đồng, Kon Tum thì mùa quả sâm dây nhiều nhất là tháng 10 đến tháng 01 năm sau. Sâm dây sẽ bị tàn vào mùa đông hoặc mùa khô. Đến vào thời điểm mùa xuân hay đầu mùa mưa, từ các gốc bị lụi tàn sẽ mọc lên các chồi non và phát triển rất nhanh.
Sâm dây chủ yếu được trồng từ hạt giống khô. Sâm dây thích hợp sống ở những nơi ẩm, có ánh sáng tốt, thích sinh trưởng ở những nơi đất đồi, nhiều chất dinh dưỡng, nhiều bùn và mùn hoặc trên các đồi trống hay trên nương rẫy, sườn đồi là chủ yếu.
Thành phần dược chất bên trong sâm dây
Hiện nay, các nhà khoa học sau khi tiến hành nghiên cứu đã tìm thấy trong Sâm có chứa các hoạt chất “thập toàn đại bổ” vô cùng quý giá cho sức khỏe con người như:
Saponin, Alkaloid – 2 thành phần chữa bệnh hàng đầu mà các cây Sâm nào cũng có.
Ngoài ra, còn có những hoạt chất Axid Amin, Vitamin C 85,5mg%, Sterol, Codonopsine, Codonopsis Pilosula, Polysaccharides, Codonolactone, Protid 4,2%, Glucid 13,1%, Xơ 3,3%, Caroten 3,6mg%.
Các thành phần phụ gồm: Tinh dầu, Glucosid Sentellarin, chất khoáng, các nguyên tố vô cơ, các nguyên tố vi lượng, giúp bồi bổ năng lượng, hồi phục cơ thể cho bệnh nhân nhanh chóng.
Sâm dây Ngọc Linh với thành phần nổi bật là saponin và các nguyên tố vi lượng, đồng thời sản phẩm ở dạng lỏng giúp cơ thể hấp thụ các chất dinh dưỡng nhanh và dễ dàng hơn.
Công dụng của sâm dây
- Chống stress , trầm cảm
- Kích thích hệ miễn dịch, chống oxy hóa, lão hóa
- Hỗ trợ điều trị ung thư, giúp ăn ngon, ngủ tốt, lên cân.
- Bảo vệ tế bào gan, tái tạo tế bào máu, tăng hoạt động trí tuệ và thể lực
- Hiệp lực tốt cùng thuốc kháng sinh và thuốc điều trị đái tháo đường.
- Bên cạnh đó, sâm Ngọc Linh còn có tác dụng tăng cường sức đề kháng, chống viêm, trị ho, cải thiện hệ tiêu hóa.
Tác Dụng Của Sâm Dây Ngọc Linh
- Tăng cường sức đề kháng, thanh lọc cơ thể
- Giải độc, tăng cường khí huyết
- Hỗ trợ tiêu hóa, giúp ngon miệng trong bữa ăn, cải thiện giấc ngủ
- Nâng cao thị lực, trí não minh mẫn
- Giảm căng thẳng, mệt mỏi, chống nhược sức do lao động liên tục kéo dài, điều hòa huyết áp, giảm cholesterol, tăng khả năng sinh sản hồng cầu.
- Chống lão hóa, giúp da hồng hào
- Tốt cho người bị yếu sinh lý, cơ thể suy nhược
- Hỗ trợ phục hồi sức khỏe nhanh sau phẫu thuật, giúp điều trị tiểu đường
- Chống stress tâm lý, vật lý và trầm cảm
- Tăng cường chức năng gan, bảo vệ tế bào gan
- Điều hòa hoạt động tim mạch
- Ngăn ngừa ung thư và hỗ trợ điều trị ung thư
- Ngoài ra, Sâm Dây Ngọc Linh còn có những đặc tính ưu việt như
- Không có độc tính khi sử dụng liên tục dài ngày
- Phù hợp với mọi lứa tuổi từ trẻ em cho đến người già.
Cách Sử Dụng Sâm Dây Ngọc Linh
Sắc nước:
- Liều lượng là 30 – 40g sâm dây nấu với 2 lít nước. Ta dùng dao cắt sâm dây thành từng khúc khoảng bằng 2 đốt ngón tay, sau đó rửa sạch và cho vào nối nấu sôi khoảng 5 phút, để bớt nóng rồi uống.
- Nước sâm dây có mùi thơm, màu vàng, ngọt mát, uống có vị sâm.
- Nước uống sâm dây có vị ngọt mát dễ uống, tốt cho sức khỏe. Bạn có thể uống sâm dây như một loại thức uống hằng ngày tương tự như uống trà.Cách làm:
- Lấy 40 – 50 g sâm rửa thật sạch, để ráo và cắt sâm dây thành lát mỏng bằng đốt ngón tay.
- Cho sâm dây vào nồi nước đun sôi khoảng 5 phút để hơi nguội là có thể uống. Nước sâm có màu vàng, vị ngọt mát, sẽ ngon hơn khi uống nóng.
- Bạn nên nấu nước sâm uống vào buổi sáng và trưa, không nên uống vào buổi tối vì kích thích gây khó ngủ. Ngoài ra, bạn nên uống hết nước sâm trong ngày, hạn chế để qua đêm vì nước sâm sẽ bị thiu và dễ gây đau bụng, tiêu chảy.
Sâm dây Ngọc Linh ngâm rượu
Sâm Dây ngâm rượu thường người ta có 2 cách đó là ngâm Sâm Dây tươi và ngâm sâm dây khô:
- Ngâm rượu sâm dây tươi: Cứ 1kg sâm tươi ngâm với 5 lít rượu ngon (trên 40 độ), trong vòng 8 tuần thì có thể uống được. Dùng các loại bình thủy tinh chuyên để ngâm rượu cho đẹp mắt, đặc biệt dùng các loại bình ngâm rượu sâm Hàn Quốc thì tuyệt với.
- Ngâm rượu sâm dây khô: Cứ 1kg sâm dây khô ta sẽ ngâm với 10 lít rượu ngon( trên 40 độ) trong vòng 6 tuần là uống được. Nên ngâm rượu trong bình thủy tinh hoặc chum sành thì sẽ cho rượu ngon nhất.
- Rượu Sâm Dây Ngọc Linh có mùi thơm nồng, màu vàng cánh gián rất đẹp, khi thưởng thức ta sẽ thấy có vị ngọt của sâm. Mỗi ngày dùng khoảng 2 lần, mỗi lần 100ml rất tốt cho sức khỏe.
Sâm dây ngâm rượu là một bài thuốc bồi bổ cho sức khỏe nam giới sử dụng hàng ngày. Rượu sâm dây sẽ ngon hơn khi các bạn uống chúng trong bữa cơm gia đình. Nên nhớ dùng với liều lượng vừa phải.
Ngoài ra, có thể dùng sâm dây để nấu các món ăn: Hầm vịt, gà có công dụng dụng như một vị thuốc bồi bổ giúp chữa bệnh cảm cúm, phong hàn, hồi phục sức khoẻ sau khi bệnh.
Lưu ý: Trước khi ngâm chúng ta nên rửa sạch sâm dây để có bình rượu đẹp mắt và không lẫn tạp chất. Dùng các loại rượu gạo tốt nhất để ngâm, tránh dùng các loại rượu dùng men tàu sẽ ảnh hưởng xấu đến chất lượng bình rượu sâm dây của bạn.
Tùy vào mục đích sử dụng mà bạn có thể chế biến sâm dây Ngọc Linh theo nhiều cách khác nhau, cụ thể:
Cách làm
- Bạn ngâm rượu theo liều lượng cứ 100g sâm dây khô ngâm với 1 lít rượu ngon (40 – 45 độ), ngâm trong khoảng 3 tháng là có thể dùng được. Tốt nhất là bạn nên ngâm rượu trong hũ thủy tinh hoặc chum sành thì rượu sẽ ngon hơn.
- Khi ngâm đủ thời gian, rượu sâm sẽ có màu vàng cánh gián, hương thơm nồng, có vị ngọt của sâm dễ uống.
- Bạn có thể uống rượu 2 lần mỗi ngày, tối đa không quá 100 ml trong ngày, tuy nhiên với hàm lượng 30 ml rượu mỗi ngày được khuyến cáo là an toàn sẽ tốt cho sức khỏe. Uống rượu vào sẽ giúp bạn ăn uống ngon miệng hơn, ngủ ngon, cơ thể cảm thấy thoải mái và khỏe mạnh.
Chế biến món ăn
Bên cạnh việc ngâm rượu và làm nước uống, sâm dây Ngọc Linh còn là nguyên liệu trong các món ăn như: hầm gà ác, vịt,…Đây đều là những món ăn bồi bổ giúp cơ thể tăng cường miễn dịch, hỗ trợ điều trị cảm cúm, cảm lạnh, hồi phục sức khỏe cho người vừa ốm dậy.
Lưu ý khi dùng Sâm dây Ngọc Linh
Mặc dù Sâm dây Ngọc Linh là dược liệu quý, tốt và lành tính, không độc cho sức khỏe; tuy nhiên, để đảm bảo an toàn sức khỏe trong quá trình sử dụng sâm Ngọc Linh, bạn cần thực hiện theo hướng dẫn từ y bác sĩ để đem lại hiệu quả tốt nhất.
- Chỉ nên dùng sâm dây theo liều lượng được chỉ định.
- Không nên dùng đồ kim loại, đồ nhựa để ngâm rượu hoặc sắc nước uống sâm dây. Điều này sẽ gây ảnh hưởng đến tác dụng của những hoạt chất có trong sâm dây.
- Phụ nữ có thai, người bị cao huyết áp, chướng bụng, đầy hơi, đau bụng hay lạnh bụng không nên dùng sâm dây.
- Trong lúc dùng Sâm dây Ngọc Linh, bạn không nên uống trà vì có thể điều này sẽ làm giảm tác dụng của sâm.
- Ngoài ra, khi sử dụng sâm Ngọc Linh, bạn không nên ăn đồ ăn hải sản hay củ cải. Vì hai loại thực phẩm này sẽ sẽ ảnh hưởng đến tính hiệu quả của sâm dây.
- Tránh dùng đồ kim loại để sắc hoặc ngâm sâm dây
- Nên sử dụng sâm dây đúng liều lượng chỉ định, không được quá lạm dụng
- Không được uống trà trong quá trình sử dụng sâm vì sẽ làm mất tác dụng của sâm dây ngọc linh
- Không được ăn đồ hải sản và củ cải sau khi dùng sâm vì sâm dây đại bổ khí, còn hải sản và củ cải đại hạ khí, hai thứ sẽ triệt tiêu lẫn nhau, gây hại cho người sử dụng
- Người bị cao huyết áp, đầy bụng, chướng bụng, đau bụng, phụ nữ mang thai không được dùng sâm dây.