Mắc khén là gì?
Mắc khén là một loại gia vị nổi tiếng tại vùng nối tây bắc công dụng tương tự như hạt tiêu trên thị trường Việt Nam. Nó có mùi rất thơm và đặc trưng.Cây mắc khén thuộc dòng cây thân gỗ cao và to. Cứ đến độ tháng 6 tháng 7 dương lịch hàng năm là mắc khén lại ra hoa, trĩu quả, nom đến tháng 11, hạt mắc khén chín dần đều, bà con lại gọi nhau trèo lên cây bẻ từng chùm mang về phơi khô hoặc treo lên gác bếp, để dành dùng cho cả năm.
Quả mắc khén khi chín thường có màu hồng nhạt, bên trong có hạt màu đen, nhỏ như hạt vừng. Người ta thường truyền tai nhau rằng, nên sử dụng hạt mắc khén lúc vừa hái về, khi đang tươi thì mới có thể cảm nhận được vị thơm, vị ngon đặc trưng tuyệt đỉnh nhất. Tuy nhiên, đây không phải là phương pháp hay nếu muốn sử dụng nó trong một thời gian dài.
Hạt mắc khén từ lâu đã trở thành thương hiệu nổi tiếng trên thị trường gia vị, nhưng sử dụng nó trong những công việc gì, nêm nếm trong những món ăn nào? Hạt mắc khén có mang lại lợi ích gì cho sức khỏe của con người không? là điều không phải ai cũng hiểu rõ.
Mô tả
- Hạt tiêu rừng có tên khoa học: Zanthoxylum nitidum DC, thuộc họ cam
- Thân: Là dạng cây thân gỗ nhỏ, sống lâu niên, thân có thể vươn dài tới 15m, thân và cành đều có gai nhỉ.
- Lá: Hình trứng, mặt trên và mặt dưới lá đều có gai nhỏ
- Quả: Quả mọc thành trùng như chùm quả mây, quả nhỏ, khi chín có màu đỏ, mùi rất thơm đặc biệt là khi quả chín, vị cay nồng. Khi quả khô có màu nâu, tách thành 3 mảnh.
Công dụng của hạt mắc khén
Hạt mắc khén được dùng để tẩm ướp khi nướng thịt lợn, thịt gà, cá, làm thịt khô hay pha đồ chấm tất cả đều rất ngon. Hầu như mọi người khi sử dụng hạt mắc khén đều nghĩ rằng đây đơn thuần chỉ là một loại gia vị nổi tiếng ở vùng Tây Bắc. Sự góp mặt của nó giúp cho các món ăn của gia đình bạn thêm thơm ngon hơn gấp bội phần.
Ít ai biết rằng, hạt mắc khén còn có nhiều công dụng khác, chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, cụ thể:
- Hạt mắc khén có mùi hương dịu nhẹ, cho bạn cảm giác như đang xông tinh dầu trong tiệm Spa.
- Trong vỏ cây có 2 aecaloid là budrungain chiếm 0.00025% và budrungainin chiếm 0.005%; lupeol.
- Trong quả mắc khén có chứa 0.24% alcaloid và tinh dầu. Đồng thời hạt mắc khén có chứa chất kháng khuẩn, giúp cho người sử dụng có sức đề kháng tốt hơn, chống chọi lại các tác nhân gây bệnh.
- Vỏ quả chứa d- terpinen, d- a- phellandren, 4- caren, b- pinnen, d- a- dihydrocarvol, 4- terpinol, dl- cavotanacetone.
Tất cả những chất trên góp phần trị đầy hơi, thấp khớp, mất trương lực của dạ dày, xây dựng hệ tiêu hóa khỏe mạnh nhờ có sự góp mặt của chất kháng khuẩn.
Như vậy, có thể khẳng định rằng, hạt mắc khén không chỉ là gia vị, là linh hồn của ẩm thực Tây Bắc. Mà nó còn là vị thần dược, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe con người.
Cách sử dụng hạt mắc khén?
Người dân tộc ở Tây Bắc sử dụng hạt mắc khén trong hầu hết các món ăn, món nướng , nó cũng chính là gia vị giúp làm nên tên tuổi cho những đặc sản nổi tiếng khắp cả nước như thịt trâu gác bếp, pa pỉnh tộp, thịt bò gác bếp, chẳm chéo … Mắc khén rừng Tây Bắc rất được ưa chuộng vì mùi thơm rất hấp dẫn của nó, tạo nên một hương vị đặc biệt khi thưởng thức các món ăn.Các món ăn được thêm mắc khén luôn có sức hấp dẫn khó tả, dễ dàng gây “nghiện” với bất cứ thực khách nào có dịp thưởng thức qua loại gia vị này.
Sử dụng hạt mắc khén đúng cách cũng là một trong những bước quan trọng để tạo nên độ thơm ngon tuyệt đỉnh của loại gia vị hấp dẫn này. Không phải ai cũng biết cách sử dụng hạt mắc khén nếu như đây là lần đầu tiên bạn được tiếp xúc với nó. Vậy như thế nào là sử dụng hạt mắc khén đúng cách.
Khi mua ở cửa hàng, hạt mắc khén đã được rang, xay sắn thì bạn chỉ việc sử dung. Nhưng ngược lại, nếu bạn mua mắc khén thô, còn nguyên hạt thì việc của bạn bây giờ là:
Bước 1: Nhặt các cành khô bị lẫn trong quả và hạt mắc khén mà bạn mua về.
Bước 2: Bắc chảo lên bếp, đợi chảo nóng.
Bước 3: Cho một lượng mắc khén vừa phải lên chảo đang nóng, đảo liên tục và đều tay. Công đoạn này rất quan trọng, đòi hỏi bạn phải hết sức cẩn thận, để đảm bảo an toàn tuyệt đối, nên rang hạt mắc khén ở mức độ lửa nhỏ vừa phải bởi vì nếu để lửa to và đảo không đều tay, khả năng mắc khén bị cháy sẽ rất cao.
Bước 4: Sau 2 đến 3 phút, khi thấy mắc khén trong chảo bốc khói, đi kèm với một mùi thơm dịu nhẹ, đặc trưng đó là lúc mắc khén của bạn đã đạt đến độ chín. Nên tắt lửa và đổ mắc khén ra một cái khay.
Bước 5: Sau khi rang xong không nên giã hoặc xay luôn mà bạn nên đợi trong khoảng 30p cho mắc khén nguội hẳn. Bởi nếu vội vàng xay luôn trong khi còn nóng, nó sẽ không tạo được độ mịn vì trong hạt mắc khén chứa rất nhiều tinh dầu.
Lưu ý:
- Chỉ nên rang một lượng mắc khén vừa phải, đủ ăn trong thời gian ngắn. Rang quá nhiều có thể sẽ làm mất đi mùi vị đặc trưng của nó.
- Không cần xay mịn như tiêu, chỉ cần giã hoặc xay mịn vừa phải.
Ngoài ra, nếu bạn lên vùng núi Tây Bắc, đi vào các bản người Thái sinh sống và để ý thì thấy ở đây còn có một cách rang hạt mắc khén rất hay và độc đáo, đó là: Nướng mắc khén bằng cách cho cả chùm vào bếp củi hoặc sử dụng một viên than đang cháy đượm cho vào bát con có đựng sẵn một ít hạt mắc khén.
Lắc đều tay cho đến khi dậy lên mùi thơm đặc trưng của hạt mắc khén thì gắp than ra, nhẹ nhàng thổi hết bụi và tàn than bám vào mắc khén, sau đó dùng chuôi dao giã mịn.
Có thể nói rằng, đây là một trong những cách sử dụng hạt mắc khén mang tính đặc trưng riêng biệt, đậm đà bản sắc vùng núi cao nguyên. Trông có vẻ rất dễ dàng và nhẹ nhàng, nhưng để an toàn hơn, lời khuyên dành cho bạn là hãy bình tĩnh thực hiện 5 bước mà chúng tôi hướng dẫn trên đây để có thể sở hữu sản phẩm hạt mắc khén thơm ngon tuyệt vời mà tạo hóa đã ban tặng cho con người.
Sơ chế và rang xay hạt mắc khén như thế nào?
Thường nếu các bác mua Mắc Khén đã rang, xay, được đóng vào từng gói nhỏ thì chỉ việc sử dụng, nhưng ở đây, em hướng dẫn các bác chế biến hạt Mắc Khén khô & thô, tức là chưa qua xử lý gì cả, để làm thành thứ gia vị độc nhất vô nhị của Tây Bắc.
Mắc Khén phải rang, rồi xay thành bột thì mới sử dụng được. Chú ý, không nên rang/xay quá nhiều, mỗi lần ta chỉ cần rang 1 ít, dùng hết rồi lại rang tiếp.
Sau khi đã rang xong, chúng ta không nên xay hoặc giã luôn. Mà hãy để nguyên như vậy trong vòng 30 hoặc 40 phút cho nguội hẳn rồi mới xay. Vì Mắc Khén nhiều tinh dầu, nếu ta xay ngay khi còn nóng sẽ bị dính, rất khó mịn.
Hoặc đơn giản nhất là dùng máy xay, nếu các anh chị rang & xay nhiều! Thì dùng cối của máy xay sinh tố là nhàn nhất.
CÁCH BẢO QUẢN: Cho vào lọ thật kín để bảo quản, tốt nhất sử dụng những chai nước như chai Pepsi, Cocacola để đựng, vừa tiện lợi, mà lại rất kín. Không bị mất mùi! Chú ý không bảo quản trong tủ lạnh, chỉ cần để nơi râm mát.
Các món ăn được chế biến từ mắc khén
Mắc khén là một loại gia vị được ví như là hạt tiêu rừng, do đó nó cũng được con người sử dụng để nêm, tẩm ướp cá, thịt hay làm nước chấm. Mặc dù nó còn có tên gọi khác là hạt tiêu rừng, nhưng so với hạt tiêu ở vùng Tây Nguyên và Nam Bộ thì mắc khén có mùi thơm đặc trưng hơn, thơm hơn gấp nhiều lần, vị độc đáo, đặc biệt gây cảm giác tê ở đầu lưỡi mỗi khi nếm thử rất thú vị.
Vậy nên, sự xuất hiện của nó trong các món ăn quả là một sự kết hợp tuyệt vời, không còn gì có thể sánh bằng. Có thể điểm qua một số món ăn thường được sử dụng hạt mắc khén như sau:
1. Thịt hun khói – Thịt gác bếp
Như chúng ta đã biết, ở các tỉnh thành thuộc vùng miền núi phía Tây Bắc thường có một món ăn độc đáo rất nổi tiếng, đó chính là các món thịt khô như: thịt trâu gác bếp. Hay ở tại Măng Đen, Huệ Tâm luôn sử dụng hạt mắc khén làm gia vị tẩm ướp món thịt hun khói Măng Đen.
Khi thưởng thức những món ăn này, chúng ta thường cảm nhận được bên cạnh phảng phất mùi khói bám trên bề mặt thịt, còn có một mùi vị và hương thơm rất đặc biệt, và hạt mắc khén chính là thứ góp phần tạo nên điều đặc biệt đó.
2. Gà nướng mắc khén
Gà nướng tưởng chừng như là một món ăn quen thuộc, không có gì đặc sắc. nhưng bạn nên một lần thử tấm ướp gà với hạt mắc khén, điều thú vị đang đợi chờ bạn khám phá ở phía trước. Thịt gà sau khi làm sạch, lấy một ít mắc khén ướp kỹ và đợi khoảng 30p cho thấm gia vị, sau đó đem nướng.
Gà nướng có sự góp mặt của mắc khén thường mang đến hương thơm đặc trưng, vị ngon và lạ miệng, ngon hơn cách nướng thông thường mà bạn hay làm, chắc chắn ăn một lần sẽ nhớ mãi.
3. Thịt nướng
Tây Nguyên còn có những món nướng không những ăn rất ngon mà còn có mùi rất thơm. Đó là vì người dân nơi đây thường kết hợp mắc khén cùng các gia vị khác, ướp thật kỹ vào cá và thịt rồi đem nướng.
Sử dụng hạt mắc khén nướng cá và thịt không chỉ mang lại hương thơm đặc trưng mà còn giúp át đi mùi tanh khó chịu vốn có.
4. Làm nước chấm
Nước chấm có hạt mắc khén, rau mùi, ngò gai… tạo nên công thức món nước chấm vô cùng đặc biệt. Để biết công thức làm nước chấm chẩm cháo, bạn hãy bớt chút thời gian xem qua bài viết này nhé!
Với bàn tay khéo léo và sự kết hợp của các gia vị ớt tươi nướng, tỏi nướng, muối, hạt dổi, mùi tàu và đặc biệt hơn đó là mắc khén (hạt tiêu rừng). Các gia vị trên được giã chung với nhau theo tỉ lệ chuẩn, tạo nên loại siêu gia vị chỉ có ở Tây Bắc.