Xuyên tâm liên, loại thảo dược có nguồn gốc từ Ấn độ, đã được ứng dụng rất nhiều trong dân gian để chữa các bệnh như viêm họng, sốt, nhiễm trùng, tiêu chảy… Đặc biệt, loài cây này còn nổi tiếng về hoạt tính kháng sinh của nó. Trong thời kỳ chiến tranh, khi miền Nam khan hiếm các loại thuốc tây thì Xuyên tâm liên được sử dụng rất phổ biến. Vậy thực hư về công dụng của vị thuốc này như thế nào, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết dưới đây.
Theo Y học cổ truyền, xuyên tâm liên có vị đắng, tình hàn có tác dụng tiêu thũng chỉ thống, hoạt huyết và thanh nhiệt giải độc. Chính vì vậy, thuốc thường dùng chủ trị các căn bệnh như viêm nhiễm đường hô hấp do vi khuẩn, vi rút, viêm da,…
- Tên khác: Cây lá đắng, công cộng, nhất kiến kỷ, hùng bút, khô đảm thảo, lam khái liên, nguyên cộng
- Tên khoa học: Andrographis paniculata
- Họ: Ô rô (Acanthaceae)
I. Mô tả cây xuyên tâm liên
Đặc điểm sinh thái của cây xuyên tâm liên
Xuyên tâm liên mọc thẳng đứng, có nhiều cành, chiều cao trung bình 0,3 – 0,8 m. Cây lá nguyên, mềm, mọc đối xứng và có cuống ngắn. Phiến lá hình trứng, thuôn dài hoặc hơi có hình mác với hai đầu nhọn. Lá có chiều dài 3 – 12 cm và rộng 3,5 cm. Hoa mọc thành chùm hình chùy ở đầu cành hoặc nách lá. Hoa có màu trắng, điểm hồng. Quả dài, hơi nhẵn có chiều dài 15 mm và rộng 3,5 mm. Hạt xuyên tâm liên hình trụ.
Trung y Trung Quốc đã chiết xuất hoạt chất xuyên tâm liên làm chế phẩm Đông y với tên gọi “Thiên sứ thanh phế” có tác dụng chữa ho viêm họng, có đờm vàng hoặc xanh do viêm họng cấp do vi khuẩn có sốt.
Phân bố
Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka. Sau đó cây du nhập và trồng phổ biến ở các nước khu vực Đông Nam Á và Nam Á. Hiện nay, xuyên tâm liên được trồng chủ yếu ở các nước như Châu Phi, Caribe, Australia và Trung Mỹ.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: Toàn bộ cây, bao gồm cả phần lá, thân và rễ
- Thu hái: Xuyên tâm liên được thu hoạch quanh năm. Cụ thể, rễ thường hái vào mùa đông, lá và thân thu hoạch vào mùa hè
- Chế biến: Sau khi hái, rửa sạch, cắt ngắn và phơi khô
- Bảo quản: Nơi kín gió, khô ráo
Thành phần hóa học
Các hoạt chất hóa học được tìm thấy trong xuyên tâm liên như tanin, glucozit đắng như androgaphiolide và neoandrographiolide.
II. Vị thuốc
Tính vị
Tính mát, vị đắng
Quy kinh
Đi vào 2 kinh Phế và Can
Tác dụng dược lý
Theo Y học cổ truyền
Tài liệu ghi chép cổ của Trung Quốc, xuyên tâm liên có tác dụng thanh nhiệt thải độc giúp điều trị các bệnh đường hô hấp, đường tiết niệu, viêm da, dạ dày, viêm họng,… Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu dược học Đỗ Tất Lợi cho, cây thuốc dân gian này có thể dùng để chữa đau nhức xương khớp và trị rắn cắn.
Ngoài ra, dựa vào kinh nghiệm dân gian, xuyên tâm liên thường dùng làm thuốc bổ cho phụ nữ sau sinh, bế kinh nguyệt. Đồng thời, chúng còn được dùng chữa các bệnh viêm nhiễm do vi rút, vi khuẩn gây ra trên tất cả các bộ phận cơ thể, ngay cả bệnh cấp hay mạn tính.
Theo Y học hiện đại
Một số nghiên cứu y học hiện đại đã công bố tác dụng có lợi của cây xuyên tâm liên đối với sức khỏe. Một thử nghiệm đối chứng của Burgos và các cộng sự của ông cho biết, xuyên tâm liên giúp giảm nhanh các triệu chứng của bệnh cảm cúm như mêtj mỏi, sổ mũi, sốt, đau cổ họng và nhức đầu. Sử dụng khoảng 1200 mg xuyên tâm liên tươi mỗi ngày (tương đương 5 – 6 gram bột khô), chỉ sau 4 ngày dùng, triệu chứng bệnh sẽ thuyên giảm rõ rệt.
Một nghiên cứu khác của Thụy Điển cũng chứng minh xuyên tâm liên mang lại tác dụng trị liệu tốt đối với các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp do vi khuẩn, vi rút gây ra. Cụ thể, các hoạt chất chiết xuất từ vị thảo dược này có tính kháng khuẩn, chống viêm giúp giảm nhanh triệu chứng và rút ngắn thời gian điều trị bệnh cảm cúm, viêm màng não, cúm gà và sốt xuất huyết.
Bên cạnh những tác dụng này, các thầy thuốc ở Bắc Mỹ và Châu Âu sử dụng xuyên tâm liên với các mục đích như:
- Làm giảm đau nhức xương khớp và ngăn ngừa tình trạng viêm nhiễm khác
- Chữa viêm da
- Trị long đờm
- Thuốc chống đông máu, giúp phá các cục máu đông
- Điều trị viêm gan C
- Chữa herpes
- Trị chứng nhuận tràng
- Điều trị viêm quanh răng trong
- Bảo vệ gan, lợi mật
- Phòng ngừa ung thư hóa do hóa chất thực nghiệm
Cách dùng và liều lượng
Xuyên tâm liên dùng dưới dạng sắc thuốc hoặc thuốc bột. Liều dùng ở mỗi người khác nhau, tùy vào loại bệnh, cân nặng, độ tuổi và tình trạng sức khỏe của từng đối tượng bệnh. Chẳng hạn,
- Liều dùng để chữa bệnh sốt, cảm cúm và đau họng: 60 mg. Hoặc cũng có thể dùng 10 mg/kg
- Liều dùng ở trẻ em bị bệnh nhiễm trùng đường hô hấp: 30 mg/ngày. Thời gian dùng 10 ngày
Tác dụng phụ
Xuyên tâm liên có thể gây ra các tác dụng phụ như đau dạ dày, buồn nôn hoặc nôn mửa, vô sinh, hạ huyết háp. Vì vậy, người bệnh không nên lạm dùng, tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
III. Bài thuốc chữa bệnh từ xuyên tâm liên
Thanh nhiệt, giải độc cơ thể
Sử dụng 30 gram xuyên tâm liên khô đun nước và uống hàng ngày
Trị viêm gan B
Sử dụng 15 gram xuyên tâm liên sắc chung với 1 lít nước và các vị thuốc khác như 25 gram cây xạ đen, 25 gram cây cà gai leo. Sắc uống liên tục trong 3 tháng.
Điều trị viêm nhiễm ngoài da, mụn nhọt
Dùng lá cây xuyên tâm liên tươi đem rửa sạch, giã nát và đắp lên vùng da bị viêm nhiễm hoặc mụn nhọt. Đắp thường xuyên cho đến khi triệu chứng bệnh giảm dần.
Chữa viêm phổi, viêm phế quản, viêm xoang mãn tính và ho
Dùng 15 gram xuyên tâm liên, 10 gram củ bách bộ, 10 gram kim ngân hoa, 10 gram củ mạch môn. Sắc với 1 lít nước và uống trong ngày. Dùng liên tục 1 tuần để đạt được kết quả trị liệu tốt.
Chữa viêm nhiễm đường tiêu hóa, bệnh kiết lỵ
Sử dụng 20 gram xuyên tâm liên sắc chung với 10 gram khổ sâm. Uống mỗi ngày.
Trị rắn độc cắn
Dùng lá cây xuyên tâm liên giã nát đắp lên miệng vết rắn cắn. Đồng thời, dùng 30 gram thân cây nấu nước uống.
Điều trị ho do lạnh
Sử dụng 12 gram xuyên tâm liên, 10 gram tang bạch bì, 10 gram địa cốt bì và 8 gram cam thảo. Sắc uống. Dùng 5 – 7 ngày.
Chữa viêm họng, viêm amidan
Xuyên tâm liên, kim ngân hoa, mạch môn, huyền sâm, mỗi vị 12 gram.Sắc uống. Dùng liên tục 7 – 9 ngày.
Trị chứng tiểu buốt, nước tiểu vàng hoặc tiểu dắt
Hái 15 lá xuyên tâm liên tươi, giã nát và hoặc vào máy xay xay nhuyễn. Lọc lấy nước và thêm chút mật ong vào uống.
Đặc biệt, Bộ Y Tế lần đầu tiên cho phép sử dụng vị thuốc xuyên tâm liên trong YHCT để điều trị COVID-19. Các trường hợp F1 cách ly tại nhà có dấu hiệu mệt mỏi cũng có thể xem xét sử dụng vị thuốc này.
*Thông tin tham khảo tại website: https://ncov.moh.gov.vn/
IV. Đối tượng không nên sử dụng xuyên tâm liên?
Xuyên tâm liên có thể gây tác dụng phụ không tốt đối với sức khỏe. Vì vậy, để đảm bảo an toàn, những đối tượng này không nên dùng:
- Phụ nữ mang thai và cho con bú
- Người tỳ vị hư hàn
- Bệnh nhân mắc các bệnh liên quan đến sinh sản, đặc biệt người khó có con
- Người có chứng máu không đông hoặc bệnh nhân bị chấn thương gây chảy máu, người sau phẫu thuật
- Bệnh nhân bị tụt huyết áp
V. Thận trọng khi uống xuyên tâm liên với các loại thuốc sau
Không nên sử dụng xuyên tâm liên với các loại thuốc sau:
- Thuốc chống đông máu
- Thuốc kháng tiểu cầu
- Thuốc chống đông máu
- Thuốc ức chế miễn dịch
VI. Xuyên tâm liên bán ở đâu? Giá bao nhiêu?
Trước những công dụng tuyệt vời cho sức khỏe kể trên, cùng khả năng điều trị bệnh lý đường hô hấp do virus Sars-CoV-2 gây ra, dược liệu xuyên tâm liên nhận được sự quan tâm của đông đảo người tiêu dùng trên cả nước. Câu hỏi “xuyên tâm liên bán ở đâu, giá bao nhiêu?” cũng là một trong các vấn đề được lưu tâm đầu tiên.
Xuyên tâm liên là vị thuốc Đông y được biết tới từ lâu đời, được trồng nhiều ở Việt Nam nên không quá khó tìm. Tùy theo các địa chỉ cung cấp khác nhau, người dùng có thể mua vị dược liệu này với mức giá dao động từ 350.000 VNĐ – 450.000 VNĐ/kg.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng khuyến cáo người tiêu dùng nên thông thái lựa chọn các cơ sở cung ứng dược liệu uy tín, nhằm mua được vị thuốc xuyên tâm liên có hàm lượng dược chất tối ưu, đảm bảo hiệu quả và an toàn khi sử dụng.
Xuyên tâm liên – dùng thế nào cho đúng?
Chúng ta nếu ai đã từng một lần tiếp xúc và thưởng thức vị của xuyên tâm liên thì đúng đến già không quên và không hổ danh với tên gọi của nó. Nếu bạn cho một lá nhỏ vào miệng nhai thì cả một ngày miệng của bạn không hết đắng, đắng từ cuống lưỡi đắng lên.
VII. Cách dùng xuyên tâm liên như thế nào cho đúng?
Xuyên tâm liên công dụng chính là thanh tâm nhiệt, chữa viêm nhiễm, sát khuẩn, diệt virus, làm khô vết thương.
Dùng uống trong với liều thấp 4 – 6 gam trong ngày, hãm nước uống hoặc xúc họng, ngậm chữa viêm họng, sâu răng.
Nước sắc đặc của xuyên tâm liên có tính sát trùng cao nên một số nơi dùng nước sắc đặc để rửa vết thương hở, hoặc ngâm trĩ.
Nước sắc xuyên tâm liên có tác dụng chữa bệnh sốt cao nhập tâm gây mê sảng nói linh tinh, người bệnh hay thao cuồng, ngủ mơ thấy ma quỷ hay mơ đánh nhau.
Đặc biệt cây xuyên tâm liên đun nước tắm chữa được các bệnh lý ngoài da như thủy đậu, viêm da cơ địa, Herpes. Để tăng hiệu quả người ta hay kết hợp với cây “Chân vịt” hoặc lá “Canh châu”.
Khu vực miền Trung nước ta dùng cho phụ nữ sau sinh bị ứ huyết, đau nhức tê thấp, kinh nguyệt bế tắc, mọc mụn hai bên cổ, dùng xuyên tâm liên 10 – 20g sắc uống ngày 2 lần.
Một số nơi nói nó có khả năng phòng SARS-CoV-2 gây bệnh COVID-19 nhưng chưa có đề tài nghiên cứu công bố chính thức nên chỉ có ý nghĩa tham khảo.
VIII. Thuốc xuyên tâm liên có khả năng bất hoạt SARS-CoV-2
PGS.TS Nguyễn Thế Thịnh, Cục trưởng Cục Quản lý Y Dược Cổ truyền, Bộ Y tế cho biết xuyên tâm liên không xa lạ ở Việt Nam. Từ xa xưa, bộ đội nước ta dùng rất nhiều. Khi ốm đau, cảm cúm…, họ đều dùng xuyên tâm liên và khỏi bệnh. Thái Lan, Trung Quốc và một số nước đã sử dụng xuyên tâm liên và nhận thấy thuốc này có khả năng bất hoạt SARS-CoV-2.
Cách đây vài ngày, Thái Lan đã chính thức đưa xuyên tâm liên vào phác đồ điều trị bệnh nhân COVID-19 ở giai đoạn nhẹ và vừa. Họ đã có những nghiên cứu, đánh giá hiệu quả ban đầu. Việt Nam đưa vào điều trị COVID-19 loại thuốc này nhằm hy vọng hỗ trợ tốt cho bệnh nhân, giúp họ nhanh khỏi bệnh.
Theo PGS Nguyễn Thế Thịnh, xuyên tâm liên là một trong những thuốc dược liệu của y học cổ truyền, trước đây được dùng rất nhiều. Qua các kênh thông tin và đặc biệt xuất phát từ nghiên cứu của Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc…, trong thời gian vừa qua, Cục Quản lý Y Dược Cổ truyền đã tham mưu lãnh đạo về việc đưa xuyên tâm liên vào hỗ trợ điều điều trị COVID-19. Đề xuất này đã nhận được sự đồng ý, chấp thuận của Bộ Y tế cũng như Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống dịch COVID-19.
“Trong phác đồ điều trị phối kết hợp Đông và Tây y, xuyên tâm liên đã chính thức được đưa vào trong vấn đề hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân giai đoạn nhẹ và vừa. Nhưng trong quá trình điều trị, chúng tôi vẫn phải tiếp tục nghiên cứu và đánh giá”- PGS Thịnh nhấn mạnh.
Vị thuốc từng bị lãng quên
Xuyên tâm liên là vị thuốc thanh nhiệt, giải độc thường dùng trong y học cổ truyền. Vị thuốc này đã từng được coi như “thần dược” của thời bao cấp ở nước ta. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn sau ngày giải phóng, ngành y tế thời đó cũng như các ngành khác đã phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn đủ thứ. Khi đó Xuyên tâm liên được dùng để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau.
Theo thời gian, cùng với sự phát triển của các loại thuốc tân dược, nhất là các loại kháng sinh thế hệ mới, cái tên Xuyên tâm liên dần bị lãng quên. Tuy nhiên, với xu thế sử dụng dược liệu ngày càng phổ biến, các vị thuốc nam đang lấy lại được giá trị của mình, trong đó Xuyên tâm liên đã được nghiên cứu nhiều hơn về thành phần hóa học, tác dụng dược lý.
Xuyên tâm liên, thuộc họ Ô rô (Acanthaceae), hay còn gọi là công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ… Trong tự nhiên, Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka, sau đó được di thực và trồng phổ biến ở Nam Á, Đông Nam Á, miền nam Trung Quốc, khu vực Caribe, Trung Mỹ, Australia và Châu Phi.
Xuyên tâm liên có tác dụng kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng), chống viêm, oxy hóa, ung thư…, được dùng để điều trị các bệnh về gan, sốt, tiêu chảy cấp tính, tăng huyết áp, thủy đậu, bệnh phong, sốt rét, viêm nhiễm, ung thư, tiểu đường…
Hiện nay, sản lượng trồng loại dược liệu này hiện nay còn rất ít và ít được ghi đơn cũng như tham gia trong thành phần của thuốc thành phẩm đông dược.
Xuyên tâm liên trồng không khó và rất phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở Việt Nam. Do vậy, cần có chính sách khuyến khích trồng, bảo tồn, nghiên cứu và phát triển đối với dược liệu này. Bên cạnh đó, chúng ta cần phải quan tâm hơn nữa đến việc nghiên cứu ứng dụng Xuyên tâm liên trong điều trị bệnh.
TS. Trần Minh Ngọc – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền, Bộ Y tế cảnh báo: Để sử dụng thuốc xuyên tâm liên đúng, người dân không nên tự ý mua về sử dụng, nhất là với mục đích phòng ngừa COVID-19 mà cần thực hiện tốt thông điệp 5K của Bộ Y tế. Chỉ sử dụng thuốc xuyên tâm liên theo chỉ dẫn của các thầy thuốc.
Xuyên tâm liên có thể gây ra các tác dụng phụ như chán ăn, tiêu chảy, nôn mửa, phát ban, nhức đầu, sổ mũi, mệt mỏi… Khi dùng liều cao có thể gây sưng các tuyến bạch huyết, phản ứng dị ứng nghiêm trọng, tăng men gan.
IX. Uống xuyên tâm liên 5 ngày, bệnh nhân COVID-19 Thái Lan hết các triệu chứng
Các nghiên cứu gần đây càng cho thấy giá trị của xuyên tâm liên trong điều trị bệnh nói chung, hỗ trợ điều trị COVID-19 nói riêng. Tuy nhiên, sản lượng trồng loại dược liệu này hiện nay còn rất ít và ít được ghi đơn cũng như tham gia trong thành phần của thuốc thành phẩm đông dược. Báo Lao Động trích đăng bài viết về tác dụng của loại thuốc này từ TS Phùng Tuấn Giang – Chủ tịch Viện Nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền Việt Nam.
Vị thuốc quen thuộc trong y học cổ truyền
Xuyên tâm liên là vị thuốc thanh nhiệt, giải độc thường dùng trong y học cổ truyền. Vị thuốc này đã từng được ưa chuộng thời bao cấp ở nước ta.
Xuyên tâm liên thuộc họ Ô rô (Acanthaceae), hay còn gọi là công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ…
Trong tự nhiên, xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka, sau đó được di thực và trồng phổ biến ở Nam Á, Đông Nam Á, miền nam Trung Quốc, khu vực Caribe, Trung Mỹ, Australia và châu Phi.
Theo các nghiên cứu trên thế giới, Xuyên tâm liên có tác dụng kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng), chống viêm, oxy hóa,… được dùng để điều trị các bệnh về gan, sốt, tiêu chảy cấp tính, tăng huyết áp, thủy đậu, bệnh phong, sốt rét, viêm nhiễm, ung thư, tiểu đường…
Kết quả nghiên cứu về tác dụng hỗ trợ điều trị COVID-19
Trong nghiên cứu in silico về một số cây thuốc có triển vọng để phòng chống và điều trị COVID-19 đã được báo cáo, xuyên tâm liên là loại dược liệu được quan tâm và đánh giá cao.
Tại Ấn Độ, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Trường Cao đẳng dược JSS (2020) cho thấy, các thành phần hóa học của xuyên tâm liên (andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone) có tác dụng chống lại COVID-19 bằng cách ức chế enzym protease chính của virus này trên thử nghiệm in silico.
Andrographolide (thuộc nhóm diterpenoid lactone) – hợp chất chiết xuất từ xuyên tâm liên là một chất ức chế tiềm năng đối với protease chính của COVID-19 (Mpro). Các phương pháp tính toán cũng dự đoán phân tử này có độ hòa tan tốt, đặc tính dược lực học và độ chính xác mục tiêu. Phân tử này cũng tuân theo quy tắc Lipinski, khiến nó trở thành một hợp chất đầy hứa hẹn, có tiềm năng sử dụng chống lại COVID-19.
Tăng cường miễn dịch là chiến lược toàn cầu để chống lại đại dịch COVID-19. Xuyên tâm liên trước đây được sử dụng rộng rãi để điều trị đau họng, cảm cúm và nhiễm trùng đường hô hấp… đã được các nhà khoa học tại Đại học Jadavpur, Ấn Độ (2020) nghiên cứu nhằm mục tiêu hỗ trợ chống COVID-19 và các con đường lây lan của nó.
Kết quả cho thấy, sự hợp lực giữa andrographolide và một số hợp chất khác của xuyên tâm liên được xác định là chất chống viêm an toàn và hiệu quả, có tác dụng đối với nhiễm trùng đường hô hấp trên, có thể làm giảm đáng kể việc sản xuất cytokine và các yếu tố gây viêm trong nhiễm virus.
Tại Trung Quốc, trong quá trình đẩy lùi đại dịch COVID-19 đã thực hiện chương trình khuyên dùng Xiyanping tiêm để điều trị lâm sàng COVID-19. Xiyanping là một chế phẩm chống viêm, kháng virus được phát triển và cấp phép sử dụng ở Trung Quốc. Đây là một sản phẩm tiêm bán tổng hợp có nguồn gốc từ thành phần hoạt tính của cây xuyên tâm liên.
Tại Thái Lan, tác dụng hỗ trợ điều trị COVID-19 của xuyên tâm liên đã được khẳng định hơn khi cuộc thử nghiệm lâm sàng đầu tiên đã được Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan (2020) tiến hành trên những bệnh nhân đã biểu hiện triệu chứng nhiễm COVID-19 nhẹ như đau họng, nhức đầu, ho hay sổ mũi.
Người bệnh được cho uống 180 mg xuyên tâm liên/ngày, chia đều làm 3 lần vào lúc 6 giờ sáng, 2 giờ chiều và 10 giờ tối, uống liên tục trong 5 ngày. Cuộc thử nghiệm cho kết quả khả quan, trong vòng 3 ngày kể từ khi sử dụng xuyên tâm liên tình trạng sức khỏe của các tình nguyện viên đều được cải thiện. Mọi triệu chứng của bệnh đã biến mất sau 5 ngày làm thử nghiệm mà không xuất hiện bất kỳ tác dụng phụ nào.
Các nghiên cứu gần đây càng cho thấy rõ giá trị của loại thuốc này. Tuy nhiên, sản lượng trồng loại dược liệu này hiện nay còn rất ít và ít được ghi đơn cũng như tham gia trong thành phần của thuốc thành phẩm đông dược.
Xuyên tâm liên trồng không khó và rất phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở Việt Nam. Do vậy cần có chính sách khuyến khích trồng, bảo tồn, nghiên cứu và phát triển đối với dược liệu này.
TS PHÙNG TUẤN GIANG – CHỦ TỊCH VIỆN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN Y DƯỢC CỔ TRUYỀN VIỆT NAM
X. Tiếp tục nghiên cứu sử dụng xuyên tâm liên trong hỗ trợ điều trị COVID-19
PGS.TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Quản lý Khám chữa bệnh cho biết, Bộ Y tế cho phép sử dụng vị thuốc Xuyên tâm liên trong y học cổ truyền để điều trị Covid-19.
Trong giai đoạn khó khăn, phương thuốc này từng được coi là “thần dược” để chữa bách bệnh. Tuy nhiên khi các loại kháng sinh thế hệ mới ra đời, Xuyên tâm liên dần bị quên lãng.
Vừa qua một số nước đã đưa Xuyên tâm liên vào điều trị bệnh nhân Covid-19 cho thấy hiệu quả trên những người ít triệu chứng, thể nhẹ. Vì vậy Bộ Y tế giao Cục Quản lý y dược cổ truyền phối hợp với Cục Khoa học đào tạo làm đề cương thử nghiệm lâm sàng trên một số lượng bệnh nhân Covid-19 nhất định, sau đó sẽ báo cáo Hội đồng chuyên môn để tiếp tục đánh giá, nếu hiệu quả sẽ sử dụng ở phạm vi rộng.
Việt Nam cũng có thể xem xét cho dùng Xuyên tâm liên với các F1 cách ly tại nhà có dấu hiệu mệt mỏi.
Thứ trưởng Y tế Trương Quốc Cường cho biết thêm, vị thuốc Xuyên tâm liên từng được Trung Quốc, sau đó là Indonesia, Malaysia, Thái Lan… đưa vào điều trị cho các bệnh nhân Covid-19.
Trong công văn 1306 ngày 17/3/2020 hướng dẫn sử dụng thuốc cổ truyền trong phòng chống và hỗ trợ điều trị viêm đường hô hấp do SARS-CoV-2, Bộ Y tế đưa Xuyên tâm liên vào bài thuốc Ngân kiều tán dùng trong giai đoạn khởi phát bệnh để giải độc, thăng dương ích khí với liều dùng uống 1 thang/ngày, chia thành 3 lần sau ăn.
Xuyên tâm liên là cây nhiệt đới có tính hàn, vị đắng, có nguồn gốc từ Ấn Độ và Sri Lanka, được di thực và trồng phổ biến ở Nam Á, Đông Nam Á, miền nam Trung Quốc, khu vực Caribe, Trung Mỹ, Australia và châu Phi. Trong đó Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam là những nơi trồng nhiều nhất.
Tại Việt Nam, loại cây này còn được gọi là công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ…
TS Phùng Tuấn Giang, Chủ tịch Viện nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền Việt Nam cho biết, Xuyên tâm liên có tác dụng kháng vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng), chống viêm, chống oxy hóa, chống ung thư… được dùng để điều trị các bệnh về gan, sốt, cảm lạnh thông thường, tiêu chảy cấp tính, tăng huyết áp, thủy đậu, bệnh phong, sốt rét, viêm nhiễm, tiểu đường…
Việt Nam đã có nhiều bài thuốc dùng thảo dược Xuyên tâm liên như trị rôm sảy, mụn nhọt, chữa do ho lạnh, hỗ trợ điều trị viêm amidan, hỗ trợ chữa viêm phế quản…
Với Covid-19, kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học Trường cao đẳng dược JSS, Ấ Độ (2020) cho thấy, các thành phần của Xuyên tâm liên (andrographolide và dihydroxy dimethoxy flavone) có tác dụng chống lại Covid-19 bằng cách ức chế enzym protease chính của virus này trên thử nghiệm in silico (sàng lọc thuốc ảo).
Các nhà khoa học Đại học Jadavpur, Ấn Độ (2020) cũng nhận thấy, andrographolide và một số hợp chất khác của Xuyên tâm liên có tác dụng chống viêm an toàn và hiệu quả, có tác dụng đối với nhiễm trùng đường hô hấp trên cũng như có thể làm giảm đáng kể việc sản xuất cytokine, các yếu tố gây viêm khi nhiễm virus.
Tại Trung Quốc, Xuyên tâm liên được cấp phép sử dụng trong điều trị lâm sàng Covid-19 dưới dạng sản phẩm bán tổng hợp để chống viêm và kháng virus.
Dựa trên số lượng lớn các ca lâm sàng, bài báo của nhóm tác giả thuộc tập đoàn dược phẩm Tasly ở Thiên Tân, Trung Quốc (2020) khẳng định, Xuyên tâm liên có công năng thanh nhiệt, giải độc, kháng sinh và chống viêm, có tác dụng điều trị rõ ràng đối với các bệnh hô hấp bao gồm viêm phổi và viêm đường hô hấp trên do vi khuẩn, virus.
Trong đó thành phần andrographolide có tác dụng kháng virus tiềm năng trong việc điều trị Covid-19 và có thể làm giảm mức độ viêm ở bệnh nhân, cải thiện các triệu chứng hô hấp, ức chế virus và cải thiện khả năng miễn dịch của cơ thể… với tính an toàn cao.
Ngoài ra, andrographolide có tác dụng bảo vệ gan và có giá trị lâm sàng để điều trị các bệnh tim mạch.
Tác dụng chống Covid-19 của Xuyên tâm liên được khẳng định hơn khi Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng trên các bệnh nhân mắc Covid-19 có triệu chứng nhẹ như đau họng, nhức đầu, ho hay sổ mũi.
Nhóm nghiên cứu cho bệnh nhân uống 180mg Xuyên tâm liên/ngày, chia đều làm 3 lần vào các khung giờ 6h, 14h và 22h, uống liên tục trong 5 ngày.
Kết quả rất khả quan, trong vòng 3 ngày kể từ khi sử dụng Xuyên tâm liên, sức khoẻ của các tình nguyện viên mắc Covid-19 đều được cải thiện. Mọi triệu chứng của bệnh đã biến mất sau 5 ngày mà không xuất hiện bất kỳ tác dụng phụ nào.
Vào tháng 5 vừa qua, nhóm các bác sĩ tại nhiều bệnh viện ở Giang Tây, Trung Quốc cũng công bố kết quả nghiên cứu đa trung tâm, ngẫu nhiên và có đối chứng trên 130 bệnh nhân Covid-19 sử dụng Xuyên tâm liên.
Kết quả cho thấy, các bệnh nhân sử dụng Xuyên tâm liên giảm đáng kể thời gian bị ho, sốt và thải virus nhanh hơn, rất ít bệnh nhân tiến triển nặng.
Nhóm nghiên cứu không phát hiện tác dụng phụ nghiêm trọng nào được báo cáo và đi đến kết luận, Xuyên tâm liên an toàn và hiệu quả trong việc cải thiện sự hồi phục của bệnh nhân Covid-19 mức độ nhẹ đến trung bình.
Các bác sĩ Thái Lan khuyến cáo, không dùng Xuyên tâm liên cho phụ nữ có thai, đang cho con bú, những người có vấn đề thận, gan, những người bị cao huyết áp.
Vị thuốc này có tính hàn, sử dụng quá liều có thể gây tê tay chân, hạ huyết áp… nên cần phải tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng. Liều dùng thông thường từ 5-7 ngày.
TS Giang cho biết, Xuyên tâm liên là cây trồng không khó nhưng hiện sản lượng còn rất ít ở Việt Nam do nhiều năm bị quên lãng, ít được ghi đơn. Vì vậy, cần có chính sách khuyến khích trồng, bảo tồn, nghiên cứu và phát triển trở lại vị thuốc này cũng như nhiều loại dược liệu khác.
Thịt hun khói Măng Đen | Tổng hợp
