Dãy núi Ngọc Linh hùng vĩ nổi tiếng với quốc bảo Sâm Ngọc Linh với giá trị lên đến hàng trăm triệu đồng. Ngoài ra, Ngọc Linh còn loài sâm khác được đồng bào Xê Đăng sống quanh chân núi gọi là Sâm Dây Ngọc Linh. Sâm Dây hay con gọi là Đẳng Sâm có tên khoa học: Codonopsis javanica, là loài là loài dây leo, củ dùng làm thuốc bổ, loài sâm này được ví như sâm của người nghèo bởi nhiều công dụng, giá rẻ, dễ kiếm trong tự nhiên.
Đồng bào Xê Đăng từ lâu đã sử dụng Sâm Dây để phục hồi sức lực khi đi rừng cũng như sử dụng để chế biến món ăn bồi dưỡng cho người già, phụ nữ và trẻ em. Với nhiều công dụng cũng như chất lượng dược tính cao, loại sâm này được xem như một loại đặc sản quý, món quà biếu mỗi khi du khách đến với vùng Ngọc Linh, hay trong các dịp lễ tết.
Hiện nay, Sâm Dây Ngọc Linh rất được ưu chuộng, tìm mua dẫn đến tình trạng khai thác quá mức, loài sâm này ngày càng ít đi trong tự nhiên. Với chính sách hỗ trợ, cũng như nhiều chủ trương của nhà nước, đồng bào Xê Đăng bắt đầu trồng loài sâm này trong điều kiện bán hoang dã như một loài cây phát triển kinh tế của đông bào nơi đây.
I. Tổng quan về cây Sâm dây Ngọc Linh (Codonopsis Javanica)
Sâm dây hay còn gọi là Đảng sâm (Codonopsis sp) là cây thân thảo, thân leo sống nhiều năm, dài 2 – 3 m, phân nhánh nhiều. Toàn cây có nhựa mủ màu trắng. Rễ củ hình trụ dài, phân nhánh, nạc, màu vàng nhạt. Lá đơn, mọc đối, hình trứng hoặc hình tim, cỡ 2-5 x 2-4,5 cm, mỏng, mềm, màu xanh lá mạ, mặt dưới có lông nhung trắng, mép nguyên hoặc có răng cưa tù; cuống lá dài 3-7cm. Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, hình chuông, màu trắng hoặc hơi vàng, họng có vân tím. Đài 5 thuỳ, hình mác nhọn, hơi dính nhau ở gốc. Tràng hoa chia thành 5 thuỳ, hình tam giác nhọn. Nhị 5. Bầu 5 ô. Quả mọng, 5 cạnh, khi chín màu tím, mang đài tồn tại. Hạt nhiều, tròn, nhỏ, màu vàng nâu.
Mùa ra hoa từ tháng 5-7, mùa quả chín tháng 7-9 ở các vùng phía Bắc;còn đối với các tỉnh phía Nam như Lâm Đồng, Kon Tum có mùa quả muộn hơn 2-3 tháng. Cây có thể lụi tàn vào mùa đông hoặc mùa khô (đối với các tỉnh khu vực Tây Nguyên như Kon Tum, Lâm Đồng). Đến mùa xuân hoặc đầu mùa mưa, từ gốc mọc lên 1 – 2 chồi và sinh trưởng rất nhanh.
Sâm dây được nhân giống tự nhiên từ hạt. Khả năng tái sinh từ rễ củ còn sót lại khi thu hoạch kém. Cây ưa ẩm, ưa sáng, nhưng chịu được bóng râm, cây thường mọc ở những nơi đất tốt, nhiều mùn, trong các chỗ trống và ven các rừng thứ sinh và nương rẫy.
Từ những củ Sâm dây tươi sau khi đã rữa sạch đất, cắt lá ta đem đi phơi đến khi củ Sâm khô hoàn toàn sâm dây
Để được 1kg Sâm dây khô bạn cần khoảng 6kg Sâm dây tươi, và qua quá trình loại bỏ những củ bị vụn sau khi phơi ta mới được những củ Sâm dây khô loại 1.
Là sản phẩm quý hiếm, độc đáo mà thiên nhiên ban tặng cho rứng núi Bắc Tây Nguyên. Tại Kon Tum Sâm dây được trồng và chăm sóc chủ yếu tại 03 huyện KonPlong, Tu Mơ Rông và Đakglei, vùng trồng chủ yếu được trồng độ cao 900-2000m so với mực nước biển, thược dãy nui trường sơn, giáp vùng núi Ngọc Linh Kon Tum.
II. Nguồn gốc cây sâm dây (Đảng sâm)
Cho đến nay những công trình nghiên cứu trên thế giới chủ yếu tập trung vào nghiên cứu về đặc điểm sinh học, thành phần hóa học, tác dụng dược lý, lâm sàng cây Đảng sâm. Các nghiên cứu về nhân giống cây này chưa có nhiều. Một số kết quả nghiên cứu đã chỉ ra cây Đảng sâm có thể nhân giống thông qua con đường nuôi cấy mô tế bào thực vật và gieo trồng từ nguồn hạt tự nhiên.
Tại Việt Nam Đảng sâm mọc rải rác ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Trước đây có nhiều ở một số tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Sơn La, Yên Bái, Tuyên Quang; còn ở Cao Bằng và Lạng Sơn ít hơn. Các tỉnh phía Nam chỉ thấy tập trung ở cao nguyên Langbian, Đức Trọng (tỉnh Lâm Đồng) và xung quanh chân núi Ngọc Linh (Đakglei, Tu Mơ Rông, KonPlong tỉnh Kon Tum và Quảng Nam – Đà Nẵng).
Tại Kon Tum, Đảng Sâm phân bố chủ yếu ở vùng Ngọc Linh thuộc huyện Tu Mơ Rông và ĐăkGlei, một số xã thuộc huyện KonPlong (xã Đắklong, Măng Bút, Măng Cành). Do là loại cây dược liệu có giá trị kinh tế nên hiện nay người dân đang khai thác theo cách tận thu, làm khan hiếm trong tự nhiên. Trong tương lai không xa, nguồn cây dược liệu mang tính đặt trưng của vùng sẽ dần cạn kiệt. Vì vậy, chúng ta phải chủ động sản xuất nguồn giống để đưa vào canh tác.
Là loại dược liệu quý được đưa vào sách đỏ Việt Nam từ năm 1996.
Sâm dây là nguồn cây tự nhiên mọc trên dãy núi Ngọc Linh thuộcTỉnh Kon Tum, là dãy núi cao nhất Trường Sơn, là nơi tập trung những tinh hoa, các loại thảo mộc, dược liệu quý hiếm nhất cả nước. sâm dây
III. Thành phần hoạt chất & công dụng đối với sức khoẻ của cây Sâm dây
1. Thành phần dược chất
Tên gọi khác: Hồng đẳng sâm, Mộc đẳng sâm, Sâm núi
Tên khoa học: Codonopsis pilosula
Họ: Campanumoea pilosula (Hoa chuông)
Củ sâm dây Kon Tum chứa nhiều thành phần hoạt chất quý không thua kém nhân sâm:
- Các nguyên tố vô cơ.
- Các axit amin
- Các nguyên tố vi lượng.
- Codonolactone,
- Alkaloids,sterol,
- Codonopsine,
- Adonopsis pilosula
- Polysaccharides
- Saponin.
Ngoài ra còn có chất xơ,protein,glucid,caroten,glucosid sentellarin và vết alcaloid,vitamin C, tinh dầu,chất béo.
Từ kết quả dự án trồng và chăm sóc cây Sâm dây tại 03 huyện thuộc tỉnh Kon Tum (Đăk Glei, Tu Mơ Rông, Kon Plong) chúng tôi đã tiến hành thu mẫu và phân tích hoạt chất và đã có những kết quả dưới đây:
2. Công dụng của sâm dây đối với sức khoẻ
Saponin là glucosides với các đặc tính tạo bọt. Saponin bao gồm một aglycones polycyclic gắn liền với một hoặc nhiều chuỗi bên đường. Phần aglycone, còn được gọi là sapogenin, hoặc là steroid (C27) hoặc một triterpene (C30). Saponin có nhiều lợi ích sức khỏe con người. Các nghiên cứu đã chứng minh các tác dụng: giảm cholesterol trong máu, giảm nguy cơ ung thư, sức khỏe của xương và kích thích hệ miễn dịch, hoạt động như một chất chống oxy hóa, giảm nguy cơ ung thư đại tràng.
Ngoài thành phần saponin, có thành phần Polysaccharide mang hoạt tính dược lý có chức năng tăng cường năng lực chống ung thư. Polysaccharides là một trong những cấu trúc chính của carbohydrate được tìm thấy trong hệ thống sống. Trong bối cảnh có liên quan của điều trị ung thư, hiệu quả của Polysaccharides hoạt tính sinh học đã được ghi nhận trong các mô hình tiền lâm sàng và cho thấy làm giảm sự tăng trưởng của khối u và kéo dài sự sống bằng cách kích thích miễn dịch, apoptosis, và bắt giữ chu kỳ tế bào. Các hoạt động miễn dịch của Polysaccharides bao gồm kích hoạt của đại thực bào (s), tế bào diệt tự nhiên (NK), các tế bào lympho killer kích hoạt (LAK), các tế bào đuôi gai, tế bào lympho khối u xâm nhập, và kích thích giải phóng các cytokine khác nhau bao gồm interferon, khối u yếu tố hoại tử, interleukins, và thuộc địa của kích thích tố của (thụ thể Toll-like, dectin-1 và CR3) cụ thể thụ qua trung gian cảm ứng biểu hiện gen. α-spinasterol là chất đối kháng hiệu quả và an toàn, nó có tác dụng như một chất giảm đau.
Tính vị: Vị ngọt hơi đắng,tính bình
Đông y xếp Sâm dây vào nhóm thảo dược bổ khí, hồng đẳng sâm không thể thiếu trong các bài thuốc”Thập toàn đại bổ”, có các công dụng sau:
- Tác dụng chỉ khát, thanh phế, bổ trung, ích khí, sinh tinh, trừ phiền, hòa tỳ vị.
- Dùng trong các trường hợp tỳ vị hư, người mệt mỏi, hô hấp kém, lòi dom,
- Trị các chứng thiếu máu, băng huyết, hư lao, bạch huyết,sốt, lỵ mãn tính, kém ăn.
Tác dụng của sâm dây Ngọc Linh đối với sức khoẻ là rất lớn.
Theo Đông y, Sâm dây Ngọc Linh có vị ngọt hơi đắng, tính ấm, vào 2 kinh Tỳ và Phế, tác dụng làm mạnh tỳ vị, bổ phế khí, cầm ho, thường được dùng làm thuốc bổ, chữa ho do yếu phổi, tiêu chảy do chức năng tiêu hóa suy nhược, trẻ nhỏ cam tích, sản phụ thiếu sữa… Ngoài sử dụng rễ làm thuốc, củ, ngọn và lá non cũng có thể dùng làm rau, chế biến các món ăn đều được. Các công dụng của Sâm dây có thể kể đến như:
- Làm đẹp da, chống lão hóa, tăng lượng máu cho não, tác dụng làm tăng số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, làm giảm số lượng bạch cầu, chữa bệnh máu khó đông.
- Tăng cường sức đề kháng, tăng hồng cầu, giảm bạch cầu (chữa cơ thể suy nhược, thiếu máu, vàng da, kém tiêu hóa, mệt mỏi, bổ thận.
- Ngoài ra, Sâm rừng còn có tác dụng hạ huyết áp, tăng cường miễn dịch của cơ thể, có tác dụng kháng viêm, hóa đàm, giảm ho, kháng khuẩn…
- Chống mệt mỏi, tăng cường sự thích nghi của cơ thể với môi trường nhiệt độ cao.
- Tăng cường độ co bóp của tim, tăng lượng máu đến não, nội tạng và chân.
- Tăng số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, làm giảm số lượng bạch cầu.
- Hạ huyết áp, tăng cường miễn dụng, kháng khuẩn, kháng viêm, hóa đàm, giảm ho.
- Trị trung khí suy nhược, ăn uống kém, vàng da do huyết hư.
- Trị thiếu máu, gầy ốm.
- Giảm căng thẳng, chống stress.
- Giải độc, tăng cường khí huyết.
- Ngăn ngừa lão hóa, giúp da hồng hào.
Các nghiên cứu dược học hiện đại xác định sâm dây Kon Tum có những công dụng:
- Gỉảm căng thẳng mệt mỏi,gia tăng khả năng thích nghi của cơ thể với môi trường.
- Điều hòa huyết áp,hạ cholesterol máu.
- Tăng cường co bóp của dạ dày,đồng thời bảo vệ các vết loét.
- Giải độc thanh nhiệt,tăng cường miễn dịch cho cơ thể.
- Kích thích tuần hoàn não và tăng lưu lượng máu cho nội tạng,các chi.
- Sản sinh hồng cầu,giảm bạch cầu,giúp trí não minh mẫn.
- Kháng khuẩn,kháng viêm,hóa đờm,giảm ho,bổ phế.
- Tăng hưng phấn tử cung,tốt cho quý ông suy giảm sinh lý.
- Phục hồi sức khỏe cho người mới ốm dậy,tăng tiết sữa ở sản phụ.
- Chống lão hóa,giúp da dẻ hồng hào.
Ưu điểm vượt trội của săm dây là lành tính,không có độc hợp với mọi lứa tuổi,an tâm sử dụng dài ngày.Trong một số trường hợp có thể dùng thay thế nhân sâm.
IV. Cách sử dụng Sâm dây Ngọc Linh như thế nào?
Sâm dây là loại thực phẩm bổ dưỡng với sức khỏe. Đây là 1 liều thực phẩm có mặt trong nhiều thang thực phẩm như “thập toàn đại bổ”,“tứ quân tử thang”. Ngoài ra cũng được phối hợp với nhiều loại thảo dược khác để chữa các bệnh, thiếu máu, suy nhược…Về cách dùng thì có thể dùng trong các món hầm như gà ác, rùa, …nhưng phổ biến và đem lại hiệu quả nhất là sắc nước và ngâm rượu.
1. Chế biến món ăn: Lẩu gà lá sâm
Với các món ăn bồi bổ và điều trị dùng sâm dây hầm tiềm với gà,vịt,xượng giúp phục hồi sức khỏe rất hiệu quả.
Có thể hầm tiềm chung sâm dây Kon Tum với các thảo dược khác như linh chi,Kỳ tử,Tam thất,Đương quy… hoặc hầm chung với các loại rau củ khác.
Với củ sâm dây tươi người ta còn chế biến thành món mứt sâm dây độc đáo,lạ miệng,sang trọng dùng trong những dịp lễ tết.
Lá sâm dây còn được dùng làm rau cho các món canh,xào,nhúng lẩu… giúp thanh nhiệt,nhuận trị táo bón. Đặc biệt tại Măng Đen có 1 món đặc sản được du khách rất ưa chuộng là Lẩu gà lá sâm Măng Đen.
Công thức nấu lẩu gà hầm sâm Măng Đen
Nguyên liệu:
- Gà ta, gà tre, gà ác tùy vào sở thích của bạn
- Đẳng sâm củ, ( sâm dây Ngọc Linh)
- Táo đen, táo đỏ, kỉ tử
- Gia vị: Hành củ, tiêu, ớt, sa tế, muối, nước mắm, (đường, bột ngọt nếu cần, vì sâm đã rất ngọt rồi)
- Rau lẩu: Cải thảo, cải ngọt, mùng tơi, nấm bào ngư… tùy sở thích. Nhưng cố gắng nhúng lá sâm thần thánh nhé. Lẩu sâm nhúng lá sâm thì còn gì bằng..
Chế biến:
- Gà rửa sạch, chặt miếng vừa ăn, ướp gia vị 15ph rồi xào chín cho thấm gia vị.
- Nước lẩu gồm củ sâm, táo đen, táo đỏ, kỉ tử hầm sôi 15ph.
- Cho gà vào nước lẩu, đun sôi lại 5ph, nêm lại vừa ăn là được.
Muối chấm: Muối tiêu rừng Măng Đen hoặc muối ớt tiêu chanh đều hợp với món đặc sản Măng Đen này.
2. Sâm dây sắc nước uống
- Mỗi lần sắc nước khoảng 40-50gram với 2l nước. Dùng dao cắt khúc sâm dây thành 2 đốt ngón tay , rửa sạch cho vào nồi đun sôi khoảng 5 phút để bớt nóng rồi uống.
- Nước sâm dây có màu vàng , mùi thơm , uống vào có vị sâm , ngọt mát , sẽ ngon hơn khi uống nóng. Nên sắc nước uống vào sáng và trưa , hạn chế uống tối vì trong sâm dây có những hoạt chất bồi bổ làm kích thích thần kinh có thể gây khó ngủ.
- Nước sâm dây là một đồ uống tốt cho sức khỏe với hương vị thơm ngon dễ uống. Có thể xem như 1 loại đồ uống hằng ngày bồi bổ cơ thể hoặc thậm chí là một loại “trà” lạ , độc đáo có giá trị cao . Mỗi ngày chỉ tốn khoảng 40gram cho một đồ uống bổ dưỡng cho cả nhà ,tin chắc sẽ không làm mọi người thất vọng với nước sâm dây Kon Tum Ngọc Linh.
3. Sâm dây ngâm rượu
- Cứ 1kg sâm dây khô ngâm với 10l rượu ngon( trên 40 độ) trong vòng 6 tuần là uống được. Tốt là nên ngâm rượu trong hủ thủy tinh hoặc chum sành thì rượu sẽ ra ngon nhất.
- Khi đủ thời gian ngâm sẽ thấy rượu có màu vàng cánh gián đẹp mắt , mùi thơm nồng , uống vào có vị ngọt của sâm . Mỗi ngày dùng khoảng 100ml vào 2 bữa trưa và tối. Uống vào sẽ có cảm giác ăn ngon miệng , ngủ ngon , người thoải mái, khỏe mạnh.
- Cảm giác tự mình ngâm ,ra 1 loại rượu thơm ngon và nhất là thật sự bổ dưỡng với sức khỏe ,tin chắc quý khách sẽ hài lòng với hủ rượu sâm dây Ngọc Linh
Rượu sâm dây Ngọc Linh – Hơn cả một đồ uống ngon là giá trị vàng cho sức khỏe.
Rượu sâm dây Ngọc Linh có vị ngon, thanh mát và nhiều lợi ích to lớn với sức khỏe người dùng. Sản phẩm chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, phát huy hiệu quả công dụng của nhân sâm đối với sức khỏe của con người. Có thể làm quà tặng, quà biếu sang trọng, đẳng cấp. Hoặc thưởng thức hằng ngày để nhận về các công dụng tuyệt vời cho thể chất và tinh thần.
Về thành phần, rượu sâm dây Ngọc Linh được ngâm ủ từ loại dược liệu quý hiếm tại Việt Nam đó là sâm dây Ngọc Linh của vùng đất Kon Tum. Chúng ta thường được nghe tới sâm Hàn Quốc, sâm Triều Tiên nhưng thực chất sâm của Việt Nam mới vượt trội về các tinh chất quý.
Sâm dây Ngọc Linh còn gọi là Đẳng sâm, đảng sâm, có tác dụng chữa bệnh rất đa dạng. Trong thành phần của củ sâm dây Ngọc Linh tươi chứa thành phần chủ yếu là saponin, ngoài ra còn có: stigmasterol, α-spinasterol, inulin, fructose, choline, caproic acid, enanthic acid, pinen và các alkanloid . Trong củ sâm dây cũng chứa nhiều loại acid amin hữu ích và cần thiết cho cơ thể.
Công dụng của rượu sâm dây Ngọc Linh
Sâm dây được liệt kê trong cuốn Từ điển cây thuốc Việt Nam của tiến sỹ Võ Văn Chi cho biết: thuộc họ hoa chuông, có quả ăn được. Rễ củ có thể ăn sống được, vị ngọt. Lá non có thể dùng để chiên xào hay nấu canh ăn. Củ sâm dây được dùng làm thuốc. Các công dụng của sâm dây (đảng sâm) rất đa dạng, bao gồm: Điều hòa huyết áp, giảm cholesterol. Bổ phổi, chữa ho do yếu phổi. Bên cạnh đó, có tác dụng chống mệt mỏi, giải tỏa stress, giải độc, thanh nhiệt tốt. Giúp bộ máy tiêu hóa hoạt động trơn tru, giúp ăn uống ngon miệng. Tăng tuần hoàn khí huyết, thanh tỉnh đầu óc, sức khỏe dẻo dai. Làm chậm quá trình lão hóa cơ thể, da dẻ hồng hào. Tăng cường hệ miễn dịch. Nâng cao thị lực. Tốt cho người bị yếu sinh lý. Hỗ trợ phục hồi sức khỏe nhanh sau phẫu thuật. Hỗ trợ điều trị tiểu đường. Tăng cường chức năng gan, bảo vệ tế bào gan. Điều hòa hoạt động tim mạch. Ngăn ngừa ung thư và hỗ trợ điều trị ung thư.
Sâm dây có thể nấu nước uống, hầm các món ăn hoặc ngâm rượu. Đều rất có lợi cho sức khỏe người dùng.
Rượu sâm dây Ngọc Linh để ngon và an toàn cần trải qua thời gian ngâm ủ từ 1 năm trở lên. Với thời gian đó, rượu sâm dây Ngọc Linh đã được tách hết các độc tố như andehyte, metanol nên rất an toàn khi sử dụng. Bởi vậy, sau khi uống, bạn sẽ không bị nhức đầu, mệt mỏi. Ngược lại, thể chất được tăng cường và tinh thần tươi mới. Đây là điểm độc đáo, khác biệt của rượu sâm dây Ngọc Linh của Dacsan.com so với các loại khác. Bạn hoàn toàn có thể yên tâm về chất lượng sản phẩm.
Với người thường xuyên phải phải sử dụng rượu, bia, đồ uống có cồn để tiếp khách, rượu sâm dây Ngọc Linh chính là “bảo bối” giúp bảo vệ chức năng gan và thận khỏi những tác hại của cồn. Vì lẽ đó, đây chính là sản phẩm được nhiều người lựa chọn dùng đãi khách, để làm quà biếu, quà tặng người thân, bạn bè trong những dịp quan trọng.
Giá bán Sâm Dây Ngọc Linh tươi bao nhiêu?
Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum tươi được shop nhập trực tiếp từ vùng núi Ngọc Linh chất lượng vào loại tốt nhất hiện nay. Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum được đánh giá rất cao. Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum bán theo loại size củ:
- Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum size củ 10-12 củ/kg: 300.000 – 400.000 đ/kg – Tuổi sâm 3-4 năm tuổi
- Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum size to nhất 6-8 củ/kg: 550.000 – 650.000 đ/kg – Tuổi sâm 4-6 năm tuổi
- Sâm dây Ngọc Linh Kon Tum khô loại 1 từ hàng 10-12 củ sấy khô: giá 1.400.000 – 1.800.000 đ/kg
Bảng giá này chỉ mang tính chất tham khảo (Cập nhật 12.2022)